İKTİDARIN MEŞRUİYET SORUNU

Meşruiyet (legitimacy/legitimité), doğal hukuka uygun olmayı ifade eder. Meşruluk, siyasi alanda iktidarın sağlanması ve elde tutulması bakımından en önemli faktörlerden birini oluşturur. Bir siyasal sistemde yönetilenler, iktidarın meşruluğuna inandıkları ölçüde onun kararlarına kendiliklerinden uyma eğilimi gösterirler. Bu durumda iktidar zora başvurma gereği duymaksızın itaati sağlamış olur.

Aksi durumda, yani yönetilenler arasında iktidarın meşruluğuna olan inanç zayıfsa, onun kurallarına kendiliğinden uyma eğilimi de düşük olacak ve iktidar itaati sağlamak için güce, şiddete ve tehdide başvurma yoluna gidecektir. Demek ki kaba güç ve şiddet kullanma ile meşruluk arasında ters orantı bulunmakta.

Şiddet kullanma, devlet aygıtlarıyla baskı altına alma ve tehdit etme yöntemleri iktidarların güçlü olduğunu göstermez. Aksine rejimin ya da iktidarın meşruluk temelinin zayıf olması nedeniyle ayakta kalabilmek, iktidarını sürdürmek için çıplak güce dayanmak zorunluluğunda olduğunu gösterir. Bu nedenle meşruluk, yönetimi kolaylaştıran, onu etkili ve istikrarlı kılan bir unsur. İktidar sahipleri de halkı meşruiyet konusunda ikna etmeye çalışırlar.

***
Meşruluk kavramıyla “temel mutabakat” (consensus) kavramı arasında yakın bir ilişki bulunmakta. Bir siyasal sistemin meşruluğu konusundaki mutabakat oranı düştüğünde, birden çok meşruluk inancı arasında çatışma başladığında toplumsal barış bozulur ve kriz durumu ortaya çıkar. Bu krizin bir ayağında devlet hesabına çalışanların doğru dürüst verimli olmamaları bulunur. Başka bir ayağında kurumların yolsuzluklarla kamuoyunda rahatsızlık yaratmaları var. Üçüncü ayağında da yöneticilere karşı güvensizlik: Devletin ve/veya hükümetin etkili ve sonuç alıcı olmadığına inanç yaygınlaşır, anayasaya aykırı olarak (üçüncü kez) “seçilmiş” Cumhurbaşkanı’nın yönetim hakkı sorgulanır. Ülkemizde yaşanan bu ve sorgulanıyor da…

Türkiye, “Artık yönetemiyorsunuz, gidin” diyen toplum ile “Biliyoruz ama gitmiyoruz” diyen iktidar arasında sıkıştı. “Saray aparatlarının” su taşıma girişimine rağmen çark dönmüyor. Toplum dertli, insanlar sıkıntıda, herkes kaygılı. Milyonların ortak derdi: aş, iş, sağlık. İnsanlarımızın kahır ekseriyeti, borçlanmadan yaşayamıyor. İşçinin, çiftçinin, esnafın, emeklinin bu iktidardan umudu kalmamış. Sanayiciler, iş insanları önlerini göremedikleri için zor durumda. Devletimizin kurumları, vatandaşın eğitim, sağlık, güvenlik gibi ihtiyaçlarını karşılamakta çok yetersiz. İşsiz gençler, eğitime ulaşamayan çocuklar, ne yapacaklarını şaşırmış veliler; üniversitelerin ilköğretim düzeyine indirgenmesine, iktidarın folluğu, tarikatların cemaatlerin rekabet alanına dönüşmesine isyan eden (hatta intihar eden öğrenciler), gerçek bilim ve düşün insanı akademisyenler; Eşit yurttaşlık, eşit hak talebiyle canları ve onurları için mücadele eden, oyları iradeleri hiçe sayılıp seçtikleri milletvekilleri, başkanları, siyasetçileri zindanlara atılan Kürtler; İktidarın hoşuna gitmeyecek bir söz söyleseler kendilerini ya hapishanede ya kapıda bulan, yetmedi saldırıya uğrayan medya mensupları, düşünce ve ifade özgürlüğü tehdit altındaki muhalif sanatçılar, aydınlar….

Daha kötüsü, toplum içindeki kutuplaşmadır; çünkü hükümetten yana “güvenli” kesim ile “güvensiz” kesim arasında, her devlette var olması gereken asgari müşterekleri yok etmektedir. Yurttaşları birbirine bağlamaya yarayan karşılıklı güven yerine, kuşku, dışlama, ötekileştirme yaşanmaktadır. Hakem rolü üstlenebilecek adalet mekanizması da en şaibeli olarak kavganın tam ortasında yer almakta.

***
Seyredenlerin yüzünü kızartarak sona ermekte olan bir hikâyedir tanık olduğumuz. Toplum, seçilmiş rakiplerini tanımayan, onları yok etmeye çalışan AKP’li Cumhurbaşkanı’nın B, C, D, E planına karşı tedirgin. Haklı bir kaygı. Fakat bu kaygıdan, AKP’nin hızla eriyen tabanını çıkarmak lazım! Meşruiyetini çoktan yitiren, kontrolünü tamamen kaybetmekte olan AKP’ye halkın desteği de hızla bitiyor. Aşırı acıklı hikayenin son kısmı, yolun sonuna gelen iktidar, alternatifleri tasarlayacak fikri enerjiden dahi yoksun.

Polis devleti nereye kadar? Muhasebe yerine, yıllardır gösterilen sopa var. Meşruiyet bitti, maç da bitti, uzatmalı dakikalar oynatılıyor, “Kontrollü işler derken”, kontrolün kaybolmasının üzerinden de bir hayli zaman geçti. Taban eriyor, AKP çatırdıyor. Halkın desteği olmadan iktidarda kalınmıyor! Yeni bedeller ödemeden anlaşılsa ne iyi olacak.

Yıkıp, zevkimize göre döşeyelim şiarı, kurumları etkisizleştirip ehlileştirirken, o kurumların temsil ettiği ülkeyi ve ülkeyi temsil eden cumhurbaşkanını da itibarsızlaştırmış olunur. Medyadan sivil topluma her alanda iştahla yürütülen ‘fetih’ operasyonlarının sebep olduğu huzursuzluk, umutsuzluk, göç dalgası ve uluslararası alandaki prestij kaybı Erdoğan’ın ödemeyi göze aldığı bedeldir. Temsil ettiği ülke daha itibarsız, mutsuz, yoksul fakat ‘zararsız’dır.

Sayın Erdoğan’ın kendi lütfuna mazhar olmayan tüm pınarları kurutmaya, muhaliflerini ayıklamaktan muhalefetten arınmaya, evirilen siyaseti işitilmemesi mümkün olmayan, “Muhalefetsiz bir Türkiye”ye, bir ‘kalan sağlar bizim (olacak)’ çığlığına doğru, aşırı hassaslaşmış bir tehdit algısının doğurduğu ürkeklikle, bir savunma güdüsüyle giriştiği iddia edilebilir. Arkasında bıraktığı enkazın yerine kalıcı bir yapı inşa edecek enerji ve ufka sahip olup olmadığı da – en hafif tabirle – şüphelidir. Fakat, sıkça duyduğumuz ‘kültürel iktidar olamadık’ hayıflanması, ‘kültürel üstünlüğü’ hasbelkader koruyabilmiş kesimlerin derin bir nefes alabilmesinden çok, yeni hırçınlık nöbetlerine hazırlanmaları gerektiğine delalet eder. Yıkımın tadını almış ve faydasını görmüş kaba kuvvet, elindeki balyozu bırakmayacaktır.

***
İktidarların, iktidarlarını bırakmamaya programlanmış olması yeni bir şey değil. İşler az çok iyi gittiği sürece bunun adı hizmet götürme tutkusudur. Ama işler sarpa sarmaya başladığında bu hizmet halesi düşer ve geriye saf iktidar kalır. İktidarı kaybetmek, neredeyse her zaman iktidardan çok daha fazlasını kaybetmek anlamına geldiğinden, artık en büyük siyasal proje iktidara tutunmaktır. Ne pahasına olursa olsun tutunmak…

Türkiye’de de durum şimdi bundan çok farklı değil. Sayın Erdoğan, sırf gücü elinde tutabilmek için yapabileceklerinin bir sınırı olmadığını çoktandır gösterdi. Artık uzun dönemli planlı toplumsal projelere değil tıpkı ışığa yönelen bitkiler gibi bütün duyu organlarıyla iktidara yöneliyor. Günü kurtarmak için durmadan bir şeyler yapıyor. Son olarak, cumhurbaşkanlığı adaylığına en büyük siyasi rakip olan İmamoğlu’nun önce diploması iptal edildi, sonra ertesi gün hakkında terörle ilgili soruşturma dolayısı ile gözaltı işlemi başlatıldı. Şüphesiz bu durum, asla kabul edilebilir değildir.

Yaşadığımız olaylar dizisi, ülkemiz Türkiye’nin derin ve sarsıcı siyasal kırılma ile karşı karşıya olduğunu gösteriyor. Geldiğimiz noktada kurulu anayasal düzen ile buna dayalı hukuksal garantiler ve hakların göz ardı edilerek tartışılır olmanın ötesine geçildiği görülüyor.

İçinde yaşadığımız süreçte siyasal sistem ve bu sistemin temel duruşu artık bozulmuştur. Siyasal sistem, iktidar eliyle otoriterleşmenin doruk noktasına varmıştır. Bundan sonrası büyük bir dönüşümle sonuçlanabilir. Sözünü ettiğimiz dönüşüm, Rusya benzeri yeni bir rejim olabilir. Bu durumda muhalefet sembolik hale gelir. Var olup olmamasının bir anlamı kalmaz. Hâkim parti (AKP) temellenir ve Türkiye bundan sonra tek parti tarafından yönetilir. Bunun anlamı açıktır. Demokrasi bitmiş, hukukun üstünlüğü sona ermiş, anayasal güvence ortadan kalkmıştır.

Uçurumlarda sürünerek süren yaşamları daha da heba etmeyi engelleyecek tek irade halkın “hayır, artık yeter” diyen demokratik iradesi olabilir…

Türkiye büyük bir sınavla karşı karşıya…

Prof. Dr. Garip Turunç – Bordeaux (Fransa) Üniversitesi ve İstanbul Galatasaray Üniversitesi Em. Öğt. Üy.

Bordeaux, Cuma 21 Mart 2025